Đề cương ôn thi tốt nghiệp môn quản lý nhà nước ôn thi công chức kho bạc nhà nước
Đề cương ôn thi tốt nghiệp môn quản lý nhà
nước - Ôn thi công chức Kho bạc nhà n...
Tài liệu Đề cương ôn thi tốt nghiệp môn quản lý
nhà nước - Ôn thi công chức Kho bạc nhà nước
BÀI SOẠN ÔN THI TỐT NGHIỆP
MÔN QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ
Chương I
Câu 1: Mô tả đặc trưng của nền kinh tế thị trường. Nêu ví dụ về
những nhược điểm của kinh tế thị trường ở Việt Nam. Nhà nước ta cần
tập trung giải quyết những vấn đề gì để khắc phục nhược điểm của kinh
tế thị trường?
I. Kinh tế thị trường là là một mô hình kinh tế vận động, phát triển, dựa
trên cơ sở các quy luật của thị trường, trong đó quan hệ hàng hoá - tiền tệ trở
thành phổ biến và bao quát hầu hết các lĩnh vực hoạt động kinh tế. Nền kinh
tế thị trường là nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. Cơ chế thị trường
là cơ chế vận hành khách quan của nền kinh tế, ở đó các quy luật khách quan
của nền kinh tế thị trường phát huy tác dụng, trước hết, là quy luật giá trị, quy
luật này đòi hỏi việc sản xuất hàng hoá phải trên cơ sở hao phí lao động xã
hội cần thiết và trao đổi phải bình đẳng, ngang giá. Mọi hoạt động sản xuất,
kinh doanh phải tuân thủ quy luật này mới có thể tồn tại và phát triển. Thứ hai
là quy luật cung cầu, quy luật này biểu hiện quan hệ giữa cung và cầu thông
qua giá cả, nó tác động trực tiếp đến giá cả và phương thức sản xuất, tiêu
dùng của xã hội. Thứ ba là quy luật cạnh tranh, quy luật này đòi hỏi hàng hoá
sản xuất ra phải có chất lượng tốt hơn, chi phí thấp hơn, thái độ phục vụ văn
minh hơn để nâng cao khả năng cạnh tranh so với các hàng hoá khác cùng
loại.
Một nền kinh tế được gọi là kinh tế thị trường phải có 6 đặc trưng chủ
yếu sau:
1. Thứ nhất, là quá trình lưu thông vật chất từ khâu này đến khâu khác
trong hệ thống các khâu của quá trình sản xuất và từ sản xuất đến tiêu dùng
đều được thực hiện chủ yếu bằng phương thức mua - bán. Sở dĩ có sự luân
chuyển vật chất trong nền kinh tế là do có sự phân công chuyên môn hoá
trong sản xuất sản phẩm xã hội ngày càng cao, bên cạnh đó, còn do có sự dư
thừa sản phẩm ở doanh nghiệp này, ngành này nhưng lại thiếu sản phẩm ở
doanh nghiệp khác, ngành khác và ngược lại. Một nền kinh tế được gọi là nền
kinh tế thị trường khi tổng lượng mua bán vượt quá nữa tổng lượng vật chất
của xã hội.
2. Thứ hai, người trao đổi hàng hoá phải có quyền tự do nhất định khi
tham gia trao đổi trên thị trường, được thể hiện trên 3 mặt sau: tự do lựa chọn
nội dung trao đổi, tự do lựa chọn đối tác trao đổi và tự do thoả thuận giá cả
trao đổi theo cách thuận mua vừa bán.
3. Thứ ba, hoạt động mua bán được diễn ra 1 cách thường xuyên, ổn
định trên cơ sở 1 kết cấu hạ tầng tối thiểu đủ để việc mua bán diễn ra thuận
lợi, an toàn.
4. Thứ tư, các đối tác tham gia trong nền kinh tế thị trường đều theo đuổi
lợi ích của mình, đó chính là lợi nhuận, lợi ích cá nhân là động lực trực tiếp
của sự phát triển kinh tế nhưng không được xâm phạm ảnh hưởng đến lợi ích
của người khác và của cộng đồng.
5. Thứ năm, kinh tế thị trường luôn gắn với cạnh tranh, hay nói cách
khác, cạnh tranh là linh hồn của nền kinh tế thị trường, đó là động lực thúc
đẩy sự tiến bộ kinh tế và xã hội, nâng cao chất lượng sản phẩm hàng hoá và
dịch vụ có lợi cho người tiêu dùng.
-2
6. Thứ sáu, sự vận động của các quy luật khách quan trong nền kinh tế
thị trường (quy luật giá trị, qui luật cạnh tranh, qui luật cung-cầu...) dẫn dắt
hành vi, thái độ ứng xử của các chủ thể tham gia thị trường.
Ngày nay, sự phát triển mạnh mẽ của sức sản xuất trong từng quốc gia
và sự hội nhập kinh tế mang tính toàn cầu đã tạo điều kiện và khả năng to lớn
để nền kinh tế thị trường phát triển đạt đến trình độ cao - kinh tế thị trường
hiện đại. Nền kinh tế thị trường hiện đại là nền kinh tế có đầy đủ các đặc
trưng của 1 nền kinh tế thị trường và đồng thời có các đặc trưng sau: (4)
+ Một là, có sự thống nhất về mục tiêu kinh tế với các mục tiêu chính trị
- xã hội và nhân văn.
+ Hai là, có sự quản lý của nhà nước, do nhu cầu nhà nước không chỉ là
người đại diện cho lợi ích của giai cấp cầm quyền mà còn do nhu cầu của
chính những người tham gia Điều đó đòi hỏi phải có sự quản lý của nhà nước
đối với nền kinh tế thị trường.
+ Ba là, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế giữa các quốc gia đang diễn
ra với qui mô ngày càng lớn, tốc độ ngày càng tăng làm cho nền kinh tế thế
giới ngày càng trở nên 1 chỉnh thể thống nhất, trong đó mỗi quốc gia là 1 bộ
phận gắn bó hữu cơ với các bộ phận khác.
+ Bốn là, hệ thống thị trường đồng bộ, thống nhất, ngày càng hiện đại,
gắn với thị trường khu vực và thế giới, bao gồm các thị trường bộ phận đầu ra
(hàng hoá, dịch vụ) và thị trường đầu vào (vốn, lao động, công nghệ thông tin,
bất động sản...).
II. Những ưu điểm, nhược điểm của nền kinh tế thị trường Việt
Nam:
-3 1. Ưu điểm của nền kinh tế thị trường, đó là: (6)
+ Năng động và thích ứng cao với đòi hỏi của thị trường, đáp ứng được
các nhu cầu có thể thanh toán được của xã hội một cách tự động mà không
một bộ máy hoạch định nào có thể thay thế được;
+ Huy động tối đa mọi tiềm năng của xã hội;
+ Tạo ra động lực mạnh mẽ để thúc đẩy hoạt động của các doanh nghiệp
đạt hiệu quả cao và thông qua phá sản tạo ra cơ chế đào thải các doanh nghiệp
yếu kém;
+ Phản ứng nhanh nhạy trước các thay đổi trong nhu cầu xã hội và các
điều kiện kinh tế trong nước và quốc tế;
+ Buộc các doanh nghiệp phải thường xuyên học hỏi lẫn nhau, hạn chế
các sai lầm trong kinh doanh diễn ra trong thời gian dài và trên qui mô lớn;
+ Tạo động lực thúc đẩy phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ
- kỹ thuật làm cho nền kinh tế năng động và đạt hiệu quả cao.
2. Nhược điểm của nền kinh tế thị trường: (5)
Nền kinh tế thị trường tuy có nhiều ưu điểm nhưng nó không phải luôn
hoàn hảo, mà bản thân nó chứa đầy những mặt trái, những nhược điểm rất cơ
bản. Và cũng chính vì những khuyết tật này mà nó làm cho kinh tế thị trường
chứa đựng cả những yếu tố đi ngược chiều với mục tiêu mà chúng ta đang
hướng tới. Những khuyết tật, mặt trái của kinh tế thị trường được thể hiện ở
các nội dung sau:
-4 + Động cơ lợi nhuận dễ đẫn đến các hành vi vi phạm pháp luật như kinh
doanh lừa đảo, làm hàng giả; tài nguyên thiên nhiên và môi trường bị tàn phá,
huỷ hoại 1 cách nghiêm trọng và lan rông; tham nhũng, hối lộ, tệ nạn xã hội,
thương mại hoá các giá trị đạo đức và đời sống tinh thần;
+ Kinh tế thị trường tạo ra sự bất bình đẳng trong phân phối thu
nhập, dẫn đến phân hoá giàu nghèo ngày càng tăng.
+ Do theo đuổi lợi ích cá nhân tối đa, nên lợi ích chung của xã hội
không được chăm lo, nhiều trường hợp các nhà kinh doanh có thể đưa vào sản
xuất những sản phẩm đem lại tác hại cho xã hội và nhân loại như hàng giả,
thuốc tây giả, ma tuý, văn hoá phẩm đồi truỵ...; để khắc phục tình trạng này
cần phải có sự can thiệp tích cực của nhà nước.
+ Sự cạnh tranh trong kinh tế thị trường dẫn đến độc quyền, do vậy sẽ
hạn chế nghiêm trọng các ưu điểm của kinh tế thị trường. Sự cạnh tranh
không tổ chức dẫn đến mất cân đối vĩ mô, gây ra những hậu quả tiêu cực
về xã hội nhưng tình trạng thất nghiệp, lạm phát, phát triển kiểu chu kỳ.
+ Kinh tế thị trường làm sản sinh và dẫn đến các cuộc chiến tranh kinh
tế.
3. Nhà nước cần tập trung giải quyết những vấn đề sau để khắc phục
những nhược điểm của nền kinh tế thị trường: (7)
+ Nhà nước cần tập trung vào việc xây dựng 1 hệ thống thị trường đồng
bộ gồm những thị trường bộ phận như: thị trường vốn, thị trường lao động...
-5
+ Các chủ thể kinh tế phải được tự do, bình đẳng trong hoạt động kinh
tế.
+ Nhà nước phải hoàn thiện hệ thống pháp luật.
+ Xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch để định hướng cho sự vận
động và phát triển của nền kinh tế.
+ Nhà nước phải kết hợp nhiều hình thức phân phối theo yêu cầu của nền
kinh tế thị trường, đó là phân phối theo lao động, phân phối theo tài sản và
vốn, phân phối qua quỹ phúc lợi xã hội để giảm khoảng cách giàu nghèo.
+ Phải chú trọng vấn đề xây dựng cơ sở hạ tầng, bởi nếu cơ sở hạ tầng
yếu kém sẽ làm cho giá thành sản phẩm cao, hiệu quả mua bán kém, do vậy
không có khả năng cạnh tranh trên thị trường, sẽ khó thu hút đầu tư kinh tế từ
nước ngoài.
+ Tăng cường công tác kiểm tra giám sát để nâng cao hiệu quả sử dụng
vốn, chống nạn tham nhũng, lãng phí cạnh tranh không lành mạnh, hàng lậu,
hàng giả...).
Câu 2: Nói rõ đặc trưng của kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Sự thể hiện của yếu tố nhà nước trong các đặc trưng đó như thế nào?
I. Kinh tế thị trường là là một mô hình kinh tế vận động, phát triển, dựa
trên cơ sở các quy luật của thị trường, trong đó quan hệ hàng hoá - tiền tệ trở
thành phổ biến và bao quát hầu hết các lĩnh vực hoạt động kinh tế. Nền kinh
tế thị trường là nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường. Cơ chế thị trường
là cơ chế vận hành khách quan của nền kinh tế, ở đó các quy luật khách quan
của nền kinh tế thị trường phát huy tác dụng, trước hết, là quy luật giá trị, quy
luật này đòi hỏi việc sản xuất hàng hoá phải trên cơ sở hao phí lao động xã
-6 hội cần thiết và trao đổi phải bình đẳng, ngang giá. Mọi hoạt động sản
xuất,
kinh doanh phải tuân thủ quy luật này mới có thể tồn tại và phát triển. Thứ hai
là quy luật cung cầu, quy luật này biểu hiện quan hệ giữa cung và cầu thông
qua giá cả, nó tác động trực tiếp đến giá cả và phương thức sản xuất, tiêu
dùng của xã hội. Thứ ba là quy luật cạnh tranh, quy luật này đòi hỏi hàng hoá
sản xuất ra phải có chất lượng tốt hơn, chi phí thấp hơn, thái độ phục vụ văn
minh hơn để nâng cao khả năng cạnh tranh so với các hàng hoá khác cùng
loại.
Một nền kinh tế được gọi là kinh tế thị trường phải có 6 đặc trưng chủ
yếu sau:
'
1. Thứ nhất, là quá trình lưu thông vật chất từ khâu này đến khâu khác
trong hệ thống các khâu của quá trình sản xuất và từ sản xuất đến tiêu dùng
đều được thực hiện chủ yếu bằng phương thức mua - bán. Sở dĩ có sự luân
chuyển vật chất trong nền kinh tế là do có sự phân công chuyên môn hoá
trong sản xuất sản phẩm xã hội ngày càng cao, bên cạnh đó, còn do có sự dư
thừa sản phẩm ở doanh nghiệp này, ngành này nhưng lại thiếu sản phẩm ở
doanh nghiệp khác, ngành khác và ngược lại. Một nền kinh tế được gọi là nền
kinh tế thị trường khi tổng lượng mua bán vượt quá nữa tổng lượng vật chất
của xã hội.
2. Thứ hai, người trao đổi hàng hoá phải có quyền tự do nhất định khi
tham gia trao đổi trên thị trường, được thể hiện trên 3 mặt sau: tự do lựa chọn
nội dung trao đổi, tự do lựa chọn đối tác trao đổi và tự do thoả thuận giá cả
trao đổi theo cách thuận mua vừa bán.
3. Thứ ba, hoạt động mua bán được diễn ra 1 cách thường xuyên, ổn
định trên cơ sở 1 kết cấu hạ tầng tối thiểu đủ để việc mua bán diễn ra thuận
lợi, an toàn.
-7 4. Thứ tư, các đối tác tham gia trong nền kinh tế thị trường đều theo đuổi
lợi ích của mình, đó chính là lợi nhuận, lợi ích cá nhân là động lực trực tiếp
của sự phát triển kinh tế nhưng không được xâm phạm ảnh hưởng đến lợi ích
của người khác và của cộng đồng.
5. Thứ năm, kinh tế thị trường luôn gắn với cạnh tranh, hay nói cách
khác, cạnh tranh là linh hồn của nền kinh tế thị trường, đó là động lực thúc
đẩy sự tiến bộ kinh tế và xã hội, nâng cao chất lượng sản phẩm hàng hoá và
dịch vụ có lợi cho người tiêu dùng.
6. Thứ sáu, sự vận động của các quy luật khách quan trong nền kinh tế
thị trường (quy luật giá trị, qui luật cạnh tranh, qui luật cung-cầu...) dẫn dắt
hành vi, thái độ ứng xử của các chủ thể tham gia thị trường.
Ngày nay, sự phát triển mạnh mẽ của sức sản xuất trong từng quốc gia
và sự hội nhập kinh tế mang tính toàn cầu đã tạo điều kiện và khả năng to lớn
để nền kinh tế thị trường phát triển đạt đến trình độ cao - kinh tế thị trường
hiện đại. Nền kinh tế thị trường hiện đại là nền kinh tế có đầy đủ các đặc
trưng của 1 nền kinh tế thị trường và đồng thời có các đặc trưng sau:
+ Một là, có sự thống nhất về mục tiêu kinh tế với các mục tiêu chính trị
- xã hội và nhân văn.
+ Hai là, có sự quản lý của nhà nước, do nhu cầu nhà nước không chỉ là
người đại diện cho lợi ích của giai cấp cầm quyền mà còn do nhu cầu của
chính những người tham gia Điều đó đòi hỏi phải có sự quản lý của nhà nước
đối với nền kinh tế thị trường.
-8 + Ba là, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế giữa các quốc gia đang diễn ra
với qui mô ngày càng lớn, tốc độ ngày càng tăng làm cho nền kinh tế thế giới
ngày càng trở nên 1 chỉnh thể thống nhất, trong đó mỗi quốc gia là 1 bộ phận
gắn bó hữu cơ với các bộ phận khác.
+ Bốn là, hệ thống thị trường đồng bộ, thống nhất, ngày càng hiện đại,
gắn với thị trường khu vực và thế giới, bao gồm các thị trường bộ phận đầu ra
(hàng hoá, dịch vụ) và thị trường đầu vào (vốn, lao động, công nghệ thông tin,
bất động sản...).
II. Đặc trưng của nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN.
Đại hội X của Đảng đã khẳng định quan điểm nắm vững định hướng
XHCN trong nền kinh tế thị trường ở nước ta là:
+ Thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,
văn minh”; giải phóng mạnh mẽ và không ngừng phát triển sức sản xuất, nâng
cao đời sống nhân dân; đẩy mạnh xoá đói giảm nghèo, khuyến khích mọi
người vươn lên làm giàu chính đáng, giúp đỡ người khác thoát nghèo và từng
bước khá giả hơn.
+ Phát triển nền kinh tế nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần
kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng
với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế
quốc dân.
+ Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước và
từng chính sách phát triển; tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển văn hoá,
y tế, giáo dục..., giải quyết tốt các vấn đề xã hội vì mục tiêu phát triển con
người. Thực hiện chế độ phân phối chủ yếu theo kết quả lao động, hiệu quả
-9 kinh tế, đồng thời theo mức đóng góp vốn cùng với các nguồn lực khác
và
thông qua phúc lợi xã hội.
+ Phát huy quyền làm chủ xã hội của nhân dân, bảo đảm vai trò quản
lý, điều tiết nền kinh tế của nhà nước pháp quyền XHCN dưới sự lãnh đạo của
Đảng.
Từ những quan điểm trên, chúng ta thấy rằng giải phóng mạnh mẽ và
không ngừng phát triển sức sản xuất là cơ sở để nâng cao thu nhập và cải
thiện đời sống nhân dân (hiện nay là 725 USD/đầu người/năm phấn đấu đến
năm 2010 là 1.000 USD/đầu người/năm) và giảm khoảng cách giàu nghèo,
rút ngắn mức độ phân hoá giàu nghèo, đồng thời là điều kiện để thúc đẩy kinh
tế phát triển, với tốc độ tăng trưởng (GDP) bền vững, có cơ cấu kinh tế hợp
lý, cân đối với nguồn lực đất nước. Bên cạnh phát triển kinh tế, phải thực hiện
tiến bộ và công bằng xã hội, phát huy dân chủ, tạo môi trường tự do kinh
doanh theo pháp luật và trong khuôn khổ của pháp luật, đảm bảo sự bình
đẳng giữa các chủ thể tham gia trên lĩnh vực kinh tế.
Đảng ta khẳng định quan điểm phát triển nền kinh tế nhiều hình thức sở
hữu, nhiều thành phần kinh tế (kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư
nhân (bao gồm cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân), kinh tế tư bản nhà nước,
kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài) và nhiều loại hình tổ chức sản xuất kinh
doanh. Về cơ chế quản lý, chịu sự điều tiết song hành của các quy luật
kinh tế khách quan của nền kinh tế thị trường và chịu sự quản lý ở tầm
vĩ mô của nhà nước. Về hình thức phân phối, thực hiện phân phối theo lao
động (người lao động được thụ hưởng tương xứng với công sức đóng góp của
mình), phân phối theo tỷ lệ tài sản và vốn góp, phân phối thông qua quỹ phúc
lợi xã hội.
- 10 Phát triển lực lượng sản xuất của nền kinh tế đạt trình độ hiện đại,
phục vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đây là tất yếu của mọi quốc gia khi
tham gia kinh tế thị trường. Ngay trong bản thân mỗi đơn vị, doanh nghiệp
phải thực hiện tổ chức sản xuất 1 cách tiên tiến theo hướng chuyên môn hoá,
hợp tác hoá, liên hợp hoá và bằng việc không ngừng nâng cao trình độ
khoa học - công nghệ sản xuất theo hướng cơ khí hóa, điện khí hóa..., đồng
thời phải thực hiện xây dựng kết cấu hạ tầng cho từng loại thị trường. Hình
thành và phát triển 1 số ngành mũi nhọn, trọng điểm, có tính chất then chốt để
tạo ra sự cạnh tranh với các nước trong khu vực và thế giới. Xây dựng nền
kinh tế mở và hội nhập, mở rộng quan hệ với các quốc gia, các tổ chức trên
thế giới ở lĩnh vực xuất nhập khảu hàng hoá, đầu tư vốn, dịch vụ thu ngoại tệ,
chuyển giao khoa học công nghệ, đồng thời, cùng với mở cửa, hội nhập, phải
xây dựng môi trường đầu tư thông thoáng, phát huy tối đa nội lực để thu
hút ngoại lực, từng bước thực hiện hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền
kinh tế thế giới.
III. Sự thể hiện yếu tố nhà nước trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa.
Trước đây, do yêu cầu xây dựng nền kinh tế theo chế độ công hữu, phi
hàng hoá và được quản lý theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung nên nhà
nước quản lý tuyệt đối toàn bộ đời sống kinh tế - xã hội, nắm và chi phối
toàn bộ hoạt động kinh tế của đất nước. Với cơ chế quản lý kế hoạch hoá
tập trung, nhà nước đã thực hiện được những mục tiêu kinh tế và chính trị xã
hội quan trọng, thể hiện được tính ưu việt của CNXH trên nhiều mặt. Tuy
nhiên, nền kinh tế theo chế độ công hữu, phi hàng hoá và được quản lý theo
cơ chế kế hoạch hoá tập trung cao độ cũng bộc lộ nhiều khuyết tật, làm triệt
tiêu động lực phát triển, nền kinh tế trì trệ, rơi vào khan hiếm, dẫn tới khủng
hoảng kinh tế - xã hội, còn nhà nước thì bao biện, làm thay thị trường và xã
hội, dẫn tới bộ máy cồng kềnh, quan liêu, quản lý kém hiệu lực và hiệu quả.
- 11
Nhà nước đề ra đường lối, chính sách, kế hoạch, nhà nước là chủ sở hữu vốn
của mình trong doanh nghiệp, nhà nước lập kế hoạch thực hiện, can thiệp vào
mọi khâu trong quá trình thực hiện kế hoạch của doanh nghiệp, nhà nước là
người điều hành trực tiếp vào quá trình sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp, nhà nước quyết định tất cả từ khâu đầu đến khâu cuối của quá trình
kinh tế.
Hiện nay, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là một quá
trình khách quan, hợp quy luật và là một nội dung cơ bản của công cuộc đổi
mới ở nước ta. Trong quá trình chuyển đổi sang cơ chế thị trường cũng như
khi cơ chế thị trường đã được xây dựng đồng bộ, vai trò quản lý kinh tế của
nhà nước không hề suy giảm mà còn tăng lên. Điều đó, không có nghĩa là
nhà nước nắm tất cả, can thiệp vào tất cả mọi hoạt động kinh tế của toàn
xã hội, mà trái lại nhà nước chỉ nắm những lĩnh vực, những khâu then
chốt, thực hiện những công việc quan trọng nhất mà thị trường và nhân
dân không làm được, nhà nước tiến hành kiểm tra, giám sát, định hướng
kinh tế cho các thành phần kinh tế trong xã hội, nhà nước chỉ thực hiện
quản lý ở tầm vĩ mô.
Câu 3: Ưu nhược điểm của nền kinh tế thị trường. Nhà nước cần tập
trung giải quyết những vấn đề gì?
I. Những ưu điểm, nhược điểm của nền kinh tế thị trường:
1. Ưu điểm của nền kinh tế thị trường, đó là: (6)
+ Năng động và thích ứng cao với đòi hỏi của thị trường, đáp ứng được
các nhu cầu có thể thanh toán được của xã hội một cách tự động mà không
một bộ máy hoạch định nào có thể thay thế được.
- 12 + Huy động tối đa mọi tiềm năng của xã hội.
+ Tạo ra động lực mạnh mẽ để thúc đẩy hoạt động của các doanh nghiệp
đạt hiệu quả cao và thông qua phá sản tạo ra cơ chế đào thải các doanh nghiệp
yếu kém.
+ Phản ứng nhanh nhạy trước các thay đổi trong nhu cầu xã hội và các
điều kiện kinh tế trong nước và quốc tế.
+ Buộc các doanh nghiệp phải thường xuyên học hỏi lẫn nhau, hạn chế
các sai lầm trong kinh doanh diễn ra trong thời gian dài và trên qui mô lớn.
+ Tạo động lực thúc đẩy phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ
- kỹ thuật làm cho nền kinh tế năng động và đạt hiệu quả cao.
2. Nhược điểm của nền kinh tế thị trường: (5)
Nền kinh tế thị trường tuy có nhiều ưu điểm nhưng nó không phải luôn
hoàn hảo, mà bản thân nó chứa đầy những mặt trái, những nhược điểm rất cơ
bản. Và cũng chính vì những khuyết tật này mà nó làm cho kinh tế thị trường
chứa đựng cả những yếu tố đi ngược chiều với mục tiêu mà chúng ta đang
hướng tới. Những khuyết tật, mặt trái của kinh tế thị trường được thể hiện ở
các nội dung sau:
+ Động cơ lợi nhuận dễ đẫn đến các hành vi vi phạm pháp luật như kinh
doanh lừa đảo, làm hàng giả; tài nguyên thiên nhiên và môi trường bị tàn phá,
huỷ hoại 1 cách nghiêm trọng và lan rông; tham nhũng, hối lộ, tệ nạn xã hội,
thương mại hoá các giá trị đạo đức và đời sống tinh thần;
- 13 + Kinh tế thị trường tạo ra sự bất bình đẳng trong phân phối thu
nhập, dẫn đến phân hoá giàu nghèo ngày càng tăng.
+ Do theo đuổi lợi ích cá nhân tối đa, nên lợi ích chung của xã hội
không được chăm lo, nhiều trường hợp các nhà kinh doanh có thể đưa vào
sản xuất những sản phẩm đem lại tác hại cho xã hội và nhân loại như hàng
giả, thuốc tây giả, ma tuý, văn hoá phẩm đồi truỵ...; để khắc phục tình trạng
này cần phải có sự can thiệp tích cực của nhà nước.
+ Sự cạnh tranh trong kinh tế thị trường dẫn đến độc quyền, do vậy sẽ
hạn chế nghiêm trọng các ưu điểm của kinh tế thị trường. Sự cạnh tranh
không tổ chức dẫn đến mất cân đối vĩ mô, gây ra những hậu quả tiêu cực về
xã hội nhưng tình trạng thất nghiệp, lạm phát, phát triển kiểu chu kỳ.
+ Kinh tế thị trường làm sản sinh và dẫn đến các cuộc chiến tranh kinh
tế.
3. Nhà nước cần tập trung giải quyết những vấn đề sau để khắc phục
những nhược điểm của nền kinh tế thị trường:
+ Nhà nước phải tạo lập môi trường và điều kiện cho hoạt động kinh
doanh, tập trung vào việc xây dựng 1 hệ thống thị trường đồng bộ gồm những
thị trường bộ phận như: thị trường vốn, thị trường lao động...
+ Các chủ thể kinh tế phải được tự do, bình đẳng trong hoạt động kinh
tế.
+ Nhà nước phải hoàn thiện hệ thống pháp luật.
- 14
+ Xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch để định hướng cho sự vận
động và phát triển của nền kinh tế.
+ Nhà nước phải kết hợp nhiều hình thức phân phối theo yêu cầu của
nền kinh tế thị trường, đó là phân phối theo lao động, phân phối theo tài sản
và vốn, phân phối qua quỹ phúc lợi xã hội để giảm khoảng cách giàu nghèo.
+ Phải chú trọng vấn đề xây dựng cơ sở hạ tầng, bởi nếu cơ sở hạ
tầng yếu kém sẽ làm cho giá thành sản phẩm cao, hiệu quả mua bán kém, do
vậy không có khả năng cạnh tranh trên thị trường, sẽ khó thu hút đầu tư kinh
tế từ nước ngoài
+ Tăng cường công tác kiểm tra giám sát để nâng cao hiệu quả sử
dụng vốn, chống nạn tham nhũng, lãng phí, cạnh tranh không lành mạnh,
hàng lậu, hàng giả...).
Câu 4: Sự cần thiết khách quan của quản lý nhà nước đối với nền
kinh tế. Từ thực tế chứng minh vai trò của nhà nước ngày càng quan
trọng trong quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung
sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.
I. Sự cần thiết khách quan của quản lý nhà nước đối với nền kinh tế:
Nhà nước phải can thiệp vào nền kinh tế bởi các lý do sau:
+ Tính giai cấp trong kinh tế và bản chất giai cấp của nhà nước.
Nhà nước là sản phẩm của xã hội có phân chia và đối kháng giai cấp, nó
được giai cấp thống trị về kinh tế sinh ra để bảo vệ quyền lợi kinh tế của giai
- 15 -
cấp thống trị đó. Nói cách khác, nhà nước có sứ mạng và nhiệm vụ bảo vệ
lợi
ích của giai cấp thống trị về kinh tế.
Tính giai cấp trong kinh tế thể hiện ở vị thế của giai cấp đó đối với
tư liệu sản xuất, vị thế trong quản lý sản xuất, cơ sở vật chất, vị thế trong
phân chia lợi ích kinh tế. Theo đó, trong nền kinh tế Tư bản chủ nghĩa, giai
cấp công nhân là những người làm công, không có tư liệu sản xuất, ở vị trí bị
quản lý và bị bóc lột; và giai cấp tư sản, những chủ sở hữu về tư liệu sản xuất,
quản lý, phân phối lợi nhuận và bóc lột. Vậy giai cấp chỉ hình thành trong
kinh tế và cuộc đấu tranh giai cấp là cuộc đấu tranh giành 3 vị thế trong kinh
tế.
Kết hợp 2 mặt vấn đề, ta thấy trong kinh tế có đấu tranh giai cấp, nhà
nước là 1 công cụ của giai cấp. Nhà nước không thể đứng ngoài cuộc đấu
tranh giai cấp mà phải tham gia vào mới thể hiện hết vai trò công cụ của
mình.
+ Tính mâu thuẫn gay gắt về lợi ích trong lĩnh vực kinh tế:
Trong nền kinh tế thị trường chứa đựng những mâu thuẫn cơ bản, đó là
những mâu thuẫn giữa các doanh nhân với nhau, mâu thuẫn giữa chủ với
thợ trong các doanh nghiệp có bóc lột lao động và mâu thuẫn giữa giới sản
xuất kinh doanh với toàn thể cộng đồng. Những mâu thuẫn cơ bản này có
tính phổ biến, thường xuyên vì nó động chạm đến tất cả mọi người không
trừ một ai, vì khi tham gia vào kinh doanh, từ doanh nhân đến người lao động,
người tiêu dùng đều có va chạm với nhau về kinh tế. Hơn nữa những mâu
thuẫn đó còn mang tính căn bản, vì là mâu thuẫn sinh tồn liên quan đến sự
sống chết của con người.
- 16 Do tính chất của mâu thuẫn như trên việc hoà giải các mâu thuẫn này
phải do nhà nước chứ không ai khác, và phải giải quyết triệt để, nếu không
sẽ có tác dụng ngược lại, chỉ có nhà nước mới làm được điều đó vì nhà nước
có sức mạnh, có những quyền lực đặc biệt, được tạo ra bởi thể chế đặc biệt.
Nhà nước cộng hòa dân chủ là sức mạnh của toàn dân, có những quyền mà
nhân dân trao cho, chỉ có nhà nước can thiệp vào giải quyết mâu thuẫn thì
trật tự kinh tế mới cơ bản được thiết lập.
+ Tính khó khăn phức tạp của sự nghiệp kinh tế:
Hoạt động kinh tế cần nhiều điều kiện chủ quan, đó chính là phải có
ý chí làm giàu, muốn làm giàu phải có ý chí, tuy nhiên hoạt động làm giàu
còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có sự tin tưởng vào chế độ kinh tế,
chính trị, vào tính đúng đắn của sự lựa chọn đầu tư, lựa chọn giải pháp...,
những điều này phụ thuộc rất lớn vào nhà nước, vào chế độ xã hội.
Phải có tri thức làm giàu, người làm kinh doanh cần phải có 2 nhóm tri
thức cơ bản, đó là tri thức về sản xuất kinh doanh và thông tin toàn diện trong
và ngoài nước có liên quan đến việc làm kinh tế. Tri thức về sản xuất kinh
doanh bao gồm những kiến thức khoa học kỹ thuật, công nghệ sản xuất có thể
học được từ trường lớp, sách vở và thực tiễn. Còn nhóm thứ 2 bao gồm nhiều
thông tin như kinh tế kỹ thuật, chính trị, quân sự trong và ngoài nước, giá cả,
quy hoạch..., chỉ có nhà nước mới có. Do đó, nếu không có nhà nước chắc
chắn các nhà doanh nghiệp không đủ tầm nhìn thấy tương lai.
Phải có phương tiện sản xuất kinh doanh, trước tiên là vốn, nhà doanh
nghiệp có thể huy động vốn từ nhiều nguồn, có khi không nhất thiết phải vay
vốn của nhà nước nhưng doanh nhân vẫn cần vay vốn của nhà nước do không
tin tưởng các nguồn khác. Ngoài nguồn vốn ra, phải cần có hệ thống kết cấu
hạ tầng trong đó sát với người làm kinh tế thị trường, nhất là hệ thống chợ,
- 17 điều này chỉ có nhà nước mới tạo ra được, chỉ có nhà nước quản lý chợ
mới
có thể làm cho mọi người yên tâm khi tham gia thị trường. Hoạt động của chợ
rất phức tạp, khó bảo vệ, bất an nhất nên các loại chợ đều cần có sự bảo hộ
của nhà nước.
Phải có môi trường kinh doanh, đó là môi trường bè bạn và môi
trường an toàn cho sản xuất kinh doanh. Trong kinh doanh cần phải có đối
tác, để tìm được đối tác như ý ở trong hay ngoài nước, tự thân nhà doanh
nghiệp không dể tìm, do vậy nhà nước là 1 chỗ dựa quan trọng cho các nhà
doanh nghiệp.
Môi trường an toàn là an toàn cho tính mạng và tài sản của doanh nhân,
chỉ có nhà nước mới là người bảo vệ tốt nhất. Hơn nữa môi trường an toàn là
môi trường không có chiến tranh, không có tội phạm hình sự, ngăn ngừa được
thiên tai hay dự báo để phòng tránh thiên tai. Sự an toàn này trừ nhà nước
không ai tạo ra được cho doanh nhân.
+ Sự có mặt của kinh tế nhà nước trong kinh tế quốc dân, đây là lý
do trực tiếp nhất khiến nhà nước phải can thiệp vào nền kinh tế quốc
dân.
Kinh tế nhà nước bao gồm tài nguyên quốc gia, dự trữ quốc gia về tiền,
vàng bạc, đá quý và vật tư, kết cấu hạ tầng, toàn bộ vốn nằm trong các doanh
nghiệp. Nhà nước cần có kinh tế riêng của mình để thực hiện kích thích hay
cưỡng chế kinh tế, nhà nước cần có lực lượng kinh tế làm công cụ quản lý
xã hội khi các công cụ khác tỏ ra bất cập trong 1 số trường hợp nhất định.
Nhà nước cần có lực lượng kinh tế riêng, cụ thể là các doanh nghiệp nhà nước
để sản xuất và cung ứng những hàng hóa, dịch vụ mà khu vực tư nhân
không làm được. Hơn nữa nhà nước cần có thực lực kinh tế để thực hiện
chính sách xã hội.
- 18 Kinh tế nhà nước là những vật cụ thể phải cần có con người cụ thể đứng
ra quản lý, vì nhà nước là 1 phạm trù trừu tượng. Mà khi giao cho những
nhóm người cụ thể quản lý sẽ dẫn đến 2 nguy cơ là: công sản có thể bị lợi
dụng để mưu lợi tư, bị tham ô lãng phí, người được nhà nước ủy thác quản
lý có thể không đủ khả năng làm cho đơn vị của mình thực hiện đúng vai
trò, chức năng, nhiệm vụ mà nhà nước đặt ra cho kinh tế nhà nước. Xuất phát
từ những lý do đó mà nhà nước phải quản lý đối với kinh tế.
II. Chứng minh vai trò của nhà nước ngày càng quan trọng trong
quá trình chuyển đổi nền kinh tế từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung
sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Hiện nay, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là một quá
trình khách quan, hợp quy luật và là một nội dung cơ bản của công cuộc đổi
mới ở nước ta. Đây là một quá trình khó khăn và phức tạp vì phải đổi mới
cả cơ cấu kinh tế, cơ chế quản lý, tổ chức bộ máy quản lý và con người,
đổi mới tư duy, phong cách, và lối sống cũ đã ăn sâu vào từng con người.
Do đó, đổi mới thành công hay không lại phụ thuộc vào sự lãnh đạo của
Đảng và quản lý của nhà nước. Như vậy, trong quá trình chuyển đổi sang cơ
chế thị trường cũng như khi cơ chế thị trường đã được xây dựng đồng bộ, vai
trò quản lý kinh tế của nhà nước không hề suy giảm mà còn tăng lên. Điều đó,
không có nghĩa là nhà nước nắm tất cả, can thiệp vào tất cả mọi hoạt động
kinh tế của toàn xã hội, mà trái lại nhà nước chỉ nắm những lĩnh vực, những
khâu then chốt, thực hiện những công việc quan trọng nhất mà thị trường và
nhân dân không làm được, biết sử dụng cơ chế thị trường một cách khôn khéo
để phục vụ cho mục tiêu quản lý của mình, biết phát huy những mặt tích cực
của cơ chế thị trường và hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế đó, phát huy động
lực của sự phát triển kinh tế, xử lý những bất trắc và tình huống mới nảy sinh,
đảm bảo cho cơ chế thị trường ra đời đồng bộ và vận hành thông suốt, thúc
- 19 -
đẩy kinh tế phát triển. Như vậy, vai trò của nhà nước trong bước chuyển đổi
sang cơ chế thị trường hết sức quan trọng và nặng nề, vừa phải tiến hành đổi
mới, cách thức điều hành từ chỗ trước đây vốn quen với cơ chế cũ sang cách
thức điều hành, quản lý theo cơ chế mới, nguyên tắc mới nhằm thiết lập mối
quan hệ hợp lý giữa nhà nước - thị trường - doanh nghiệp, vừa phải liên
tục hoàn thiện phương pháp, công cụ và kỹ thuật điều hành trong điều kiện
vừa chuyển đổi, vừa hội nhập, vừa phát triển theo hướng công nghiệp hoá,
hiện đại hoá đất nước. Nhà nước phải thực hiện vai trò là người đại diện cho
nhân dân để quản lý nền kinh tế vì lợi ích của đất nước và nhân dân nhằm
thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn
minh.
Câu 5: Chức năng quản lý kinh tế của nhà nước, những hạn chế
trong công tác quản lý kinh tế của nhà nước, của các cơ quan quản lý
kinh tế của nhà nước.
I. Chức năng quản lý kinh tế của nhà nước.
1. Chức năng bảo vệ lợi ích giai cấp.
Để bảo vệ lợi ích giai cấp trong quản lý nhà nước về kinh tế, nhà nước
trước hết phải thiết lập và bảo vệ chế độ sở hữu về tư liệu sản xuất, chế
độ quản lý tối ưu, xây dựng và bảo vệ chế độ phân phối, hưởng thụ có ưu
thế cho giai cấp mà nhà nước là đại biểu.
2. Chức năng điều chỉnh các hành vi sản xuất kinh doanh:
Để điều chỉnh các hành vi sản xuất kinh doanh, trước hết phải điều chỉnh
các quan hệ lao động sản xuất, đồng thời điều chỉnh các hành vi phân chia
lợi ích.