Động cơ học tập của sinh viên trường đại học bình dương
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
Nguyễn Thị Bình Giang
ĐỘNG CƠ HỌC TẬP CỦA SINH
VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC
BÌNH DƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC
Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
Nguyễn Thị Bình Giang
ĐỘNG CƠ HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÌNH DƯƠNG
Chuyên ngành: TÂM LÝ HỌC
Mã số: 60 31 80
LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. TRƯƠNG CÔNG THANH
Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện Luận văn, em đã nhận
được sự hướng dẫn và giúp đỡ tận tình của các thầy cô giảng dạy, các
thầy cô ở Khoa Tâm lý và Phòng Sau Đại học trường Đại học Sư phạm
TP. Hồ Chí Minh cùng sự động viên, giúp đỡ của gia đình, bạn bè cùng
Ngành học và Khóa học, đặc biệt là sự tận tâm chỉ dẫn của thầy hướng
dẫn khoa học – TS Trương Công Thanh.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý thầy cô và các bạn!
Tôi xin gửi lời cảm ơn các em sinh viên Trường Đại học Bình Dương đã
giúp đỡ tôi trong việc thu thập dữ liệu phục vụ cho việc nghiên cứu đề
tài.
Do hạn chế về thời gian và kinh nghiệm, đề tài vẫn còn nhiều thiếusót.
Rất mong sự đóng góp ý kiến của Thầy Cô và các bạn.
Tp. Hồ Chí Minh tháng 04 năm 2012
Tác giả
Nguyễn Thị Bình Giang
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các
số liệu, kết quả nêu ra trong luận văn là trung thực. Nếu sai tôi
hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Tp. Hồ Chí Minh tháng 04 năm 2012
Tác giả
Nguyễn Thị Bình Giang
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ....................................................................................1
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN ................................................................................5
1.1 Lược sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................5
1.1.1 Các nghiên cứu về động cơ .................................................................5
1.1.2 Các nghiên cứu về động cơ học tập .....................................................11
1.2 Một số khái niệm cơ bản .............................................................................17
1.2.1 Hoạt động và hoạt động học ................................................................17
1.2.1.1 Hoạt động ......................................................................................17
1.2.1.2 Hoạt động học ...............................................................................20
1.2.2 Động cơ ................................................................................................22
1.2.2.1 Khái niệm ......................................................................................22
1.2.2.2 Phân loại động cơ ..........................................................................25
1.2.3 Hoạt động học tập của sinh viên ..........................................................26
1.2.3.1 Đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi sinh viên .................................26
1.2.3.2 Đặc điểm hoạt động học tập của sinh viên ...................................28
1.2.4 Động cơ học tập ...................................................................................31
1.2.4.1. Khái niệm .....................................................................................31
1.2.4.2 Phân loại động cơ học tập .............................................................34
1.2.4.3 Các tiêu chí nghiên cứu về động cơ học tập .................................36
1.2.4.4 Những yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập của sinh viên .......41
1.2.5 Tiểu kết.................................................................................................44
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐỘNG CƠ HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN TRƯỜNG
ĐẠI HỌC BÌNH DƯƠNG ........................................................................................46
1.1 Vài nét về Trường Đại học Bình Dương ...................................................46
2.1.1 Trường Đại học Bình Dương ...............................................................46
2.1.2 Sinh viên Trường Đại học Bình Dương ...............................................47
2.2 Kết quả nghiên cứu thực trạng động cơ học tập của sinh viên Trường Đại
học Bình Dương ................................................................................................48
2.2.1 Cách tổ chức nghiên cứu ......................................................................48
2.2.1.1 Cách xây dựng bảng hỏi ................................................................48
2.2.1.2 Cách chọn mẫu nghiên cứu ...........................................................48
2.2.1.3 Cách thu thập số liệu .....................................................................49
2.2.1.4 Cách xử lý số liệu ..........................................................................50
2.2.2 Kết quả nghiên cứu động cơ học tập của sinh viên Trường Đại học
Bình Dương ...................................................................................................51
2.2.2.1 Đặc điểm khách thể nghiên cứu ...................................................51
2.2.2.2 Nhận thức của sinh viên về các động cơ chi phối việc học tập ....53
2.2.2.3 Biểu hiện động cơ học tập qua các hành động học tập .................58
2.2.2.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập ..................................73
2.2.3 Đề xuất một số biện pháp giáo dục ĐCHT cho SV trường ĐHBD .....84
2.2.3.1 Nhận định chung về việc giáo dục động cơ ..................................84
2.2.3.2 Một số biện pháp giáo dục động cơ học tập cho sinh viên trường
ĐHBD .......................................................................................................85
2.2.4 Tiểu kết.................................................................................................90
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...................................................................................93
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................96
PHỤ LỤC ..................................................................................................................99
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
ĐC
: động cơ
ĐCHT
: động cơ học tập
ĐHBD
: Đại học Bình Dương
ĐTB
: điểm trung bình
GV
: Giảng viên
XH
: Xã hội
KT
: Kinh tế
KTH
: Kỹ thuật
N
: số mẫu xử lý
NV1
: nguyện vọng 1
NV2
: nguyện vọng 2
NV3
: nguyện vọng 3
SV
: sinh viên
%
: phần trăm
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Bảng 2.1
Mẫu nghiên cứu
Bảng 2.2
Khách thể nghiên cứu
Bảng 2.3
Nhận thức của sinh viên về các động cơ chi phối việc học tập
Biểu đồ 2.1
Thứ tự ưu tiên các ĐCHT trong nhận thức
Bảng 2.4
Các hành động học tập tương ứng với các ĐCHT
Biểu đồ 2.2
Thứ tự các ĐCHT biểu hiện qua hành động học tập
Bảng 2.5
Tương quan giữa nhận thức về ĐCHT với hành động học tập
Bảng 2.6
Các yếu tố ảnh hưởng thuộc chủ thể
Biểu đồ 2.3
Thứ tự các yếu tố ảnh hưởng thuộc chủ thể
Bảng 2.7
Các yếu tố ảnh hưởng thuộc khách quan
Biểu đồ 2.4
Thứ tự các yếu tố ảnh hưởng thuộc khách quan
Biểu đồ 2.5
Thứ tự các yếu tố ảnh hưởng (chủ quan và khách quan)
1
MỞ ĐẦU
1.
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội là
nhiệm vụ to lớn của giáo dục đại học Việt Nam hiện nay. Nền kinh tế đang
đòi hỏi ngành giáo dục phải đáp ứng nguồn nhân lực đủ về số lượng, đạt
chuẩn về chất lượng lao động được đào tạo nghề, đảm bảo các tiêu chuẩn về
kiến thức, kỹ năng và thái độ. Để thực hiện nhiệm vụ trên, cần có sự đóng góp
công sức của cả hệ thống trường Đại học công lập và tư thục. Để đào tạo đạt
tiêu chuẩn, các trường Đại học ngoài công lập mặc dù đã rất nỗ lực nhưng vẫn
còn một số khó khăn đang từng bước nghiên cứu, tìm cách tháo gỡ như tình
trạng thiếu Giảng viên cơ hữu, thiếu nguồn kinh phí đào tạo, thiếu cơ sở vật
chất, năng lực học tập của sinh viên bị hạn chế, suy nghĩ về động cơ học tập
của sinh viên còn lệch lạc.
Trong hoạt động học tập của sinh viên, ý thức về mục đích của việc học
tập - học để làm gì, khả năng xác định phương pháp học tập - học như thế nào
là điều rất quan trọng. Đặc biệt là sinh viên ở trường Đại học tư thục, khả
năng học tập của họ có sự phân hóa rõ rệt cùng đủ mọi lý do để họ bước chân
vào giảng đường Đại học thì mục đích học tập có thể rất đa dạng, phong phú.
Chúng tôi rất muốn biết họ đang học tập vì động cơ, mục đích gì: vì để có sự
hiểu biết, có tấm bằng đại học, có một nghề, học vì điểm, hay vì cha mẹ và
bạn bè? Hành động học tập của họ diễn ra như thế nào? Giữa việc ý thức về
mục đích học tập với hành động học tập có tương đồng với nhau hay không?
Tại sao lại không có sự tương đồng giữa điều họ muốn và điều họ đang thực
hiện?
2
Có nhiều công trình nghiên cứu về động cơ học tập của sinh viên
nhưng chưa có công trình nào nghiên cứu vấn đề này ở sinh viên các trường
ngoài công lập ở Việt Nam mặc dù động cơ học tập của đối tượng sinh viên
này có nhiều vấn đề cần quan tâm nghiên cứu. Với những lý do trên, chúng
tôi chọn nghiên cứu đề tài “Động cơ học tập của sinh viên trường Đại học
Bình Dương” với mục đích nghiên cứu những động cơ thúc đẩy việc học tập
của sinh viên, các hành động học tập cụ thể, các yếu tố ảnh hưởng đến động
cơ học tập, các biện pháp có thể sử dụng giúp sinh viên tìm thấy lý do thúc
đẩy việc học tập của họ và ham thích với việc học tập hơn.
1. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Đánh giá thực trạng động cơ học tập của sinh viên Trường Đại học Bình
Dương và đề xuất các biện pháp phù hợp nhằm giáo dục động cơ học tập cho
sinh viên.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu: Động cơ học tập của sinh viên trường Đại học
Bình Dương
Khách thể nghiên cứu: Sinh viên đang học hệ Đại học chính quy từ
năm thứ nhất đến năm thứ tư ở ba nhóm ngành: Kinh tế, Xã hội và Kỹ thuật.
4. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU
4.1 Giới hạn đối tượng nghiên cứu
Khảo sát thực trạng động cơ học tập của sinh viên Trường ĐHBD biểu
hiện ở:
+ Nhận thức của sinh viên về các động cơ chi phối việc học tập.
+ Các hành động học tập cụ thể.
4.2 Giới hạn khách thể nghiên cứu:
358 sinh viên đại diện hệ Đại học chính quy từ năm thứ nhất đến năm
thứ tư của ba khối ngành: Khối ngành Xã hội (Văn học, Xã hội học, Du lịch,
3
Anh ngữ), Khối ngành Kỹ thuật (Xây dựng, Kiến trúc, Tin học, Công nghệ
sinh), Khối ngành kinh tế (Tài chính ngân hàng, Kế toán, Quản trị kinh
doanh).
5. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
Sinh viên trường Đại học Bình Dương biểu hiện động cơ học để có
bằng Đại học ở mức độ “mạnh”.
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
6.1 Nghiên cứu một số vấn đề lý luận liên quan đến đề tài như: hoạt động,
hoạt động học tập, động cơ, động cơ học tập, đặc điểm lứa tuổi thanh
niên sinh viên và động cơ học tập của sinh viên làm cơ sở lý luận cho
đề tài.
6.2 Nghiên cứu các tiêu chí, xây dựng bảng hỏi; khảo sát thực trạng động
cơ học tập và các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập của sinh viên
ĐHBD.
6.3 Các biện pháp nhằm giáo dục động cơ học tập cho sinh viên.
7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận
Tham khảo một số tài liệu và công trình nghiên cứu về động cơ từ đó
hệ thống, khái quát hóa các khái niệm công cụ làm cơ sở lý luận cho đề tài.
7.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1 Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.
Đây là phương pháp chính của đề tài, mô tả chi tiết trong mục 2.2.1
của Chương 2.
* Mục đích: tìm hiểu các động cơ thúc đẩy sinh viên học tập, các hành động
học tập cụ thể và các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập của sinh viên.
* Cách thực hiện: Lấy số liệu dưới dạng phát bảng trắc nghiệm, hướng dẫn
sinh viên cách trả lời và thu phiếu trực tiếp.
4
7.2.2 Phương pháp toán thống kê
* Mục đích: các phép thống kê toán học được sử dụng để xử lý số liệu của đề
tài nhằm thống kê mức độ ưu tiên trong nhận thức, biểu hiện của động cơ
học tập, mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến động cơ học tập,
so sánh các yếu tố khách thể…
* Cách thực hiện: Sử dụng phần mềm SPSS 13.0 for Windows để xử lý số
liệu thống kê. Các phép toán được sử dụng trong đề tài là: tính tần số, tính
phần trăm, tính trung bình , kiểm nghiệm Anova, tương quan Pearson.
8. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
Đề tài góp phần tìm hiểu về động cơ học tập của sinh viên Trường Đại
học tư thục và đề xuất một số biện pháp giáo dục động cơ học tập cho sinh
viên.
5
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1
Lược sử nghiên cứu vấn đề
1.1.1 Các nghiên cứu về động cơ
Trong lý thuyết về động cơ, dòng tâm lý học Mác xít cho chúng ta bức
tranh tương đối phong phú với một đại biểu đại diện sau:
X.L.Rubinstein trong các tác phẩm của mình đã đề cập tới vấn đề
động cơ
ý chí. Ông cho rằng, hoạt động ý chí nhất thiết bao hàm động cơ
cho nên có thể phân biệt mức độ của hành động ý chí tùy thuộc vào tính chất
động cơ chủ đạo của chúng, động cơ ý chí của con người có thể bắt nguồn từ
những ham muốn, nhu cầu, cảm xúc cũng như từ những lợi ích, tư tưởng, từ
nhận thức những nhiệm vụ mà đời sống xã hội đặt ra trước con người. Theo
ông, động cơ xác định cốt cách của nhân cách con ngưởi. Ông chia động cơ
thành khuynh hướng động cơ nghĩa vụ và động cơ ham thích.
Đ.N. Uznadze lý giải vấn đề bản chất động cơ hành vi, quan niệm về
các dạng nhu cầu và ý nghĩa của nó, mối tương quan giữa động cơ và tâm thế.
Ông cho rằng ngoài nhu cầu sống còn con người còn có những nhu cầu bậc
cao như nhu cầu về trí tuệ, nhu cầu đạo đức, nhu cầu thẩm mỹ. Theo ông,
trong hoạt động của con ngưởi, tâm thế và động cơ hành vi có liên hệ với
nhau, “khi chủ thể hướng vào môi trường bên ngoài nhằm mục đích thỏa mãn
nhu cầu trước mắt thì mọi tình trạng nhất định xuất hiện gây ra trong chủ thể
một tâm thế nhất định và thông qua tâm thế này hướng dẫn toàn bộ hành vi
tiếp theo của nó”. Ông cho rằng bản chất của động cơ là ở chỗ đi tìm và tìm
thấy một hoạt động phù hợp với tâm thế cơ bản và đã được củng cố trong đời
sống con người.
6
P.N.Jakobson phân tích rằng con người thực hiện hành động này hay
hành động khác vì nó đã đặt cho mình mục đích chung hoặc mục đích cụ
thể.Tại thời điểm nhất định chỉ một mục đích có sức mạnh hấp dẫn con người,
trở thành cái tổ chức đời sống tâm lý, cái điều khiển hành vi người đó. Ông
phân biệt “động cơ hành vi” dùng trong nghĩa hẹp, đó là động cơ của những
hành vi cụ thể, còn trong nghĩa rộng thì động cơ hành vi là tổng hòa những
yếu tố quyết định hành vi của con người nói chung.
V.S. Merlin giải thích rằng muốn hành động tích cực và có mục đích
con người phải thấy cần cái gì đó, thiếu cái gì đó, sự “cần” cái gì đó được con
người thể nghiệm và ý thức thì gọi là nhu cầu. Với ý nghĩa đó mọi động cơ
đều là nhu cầu. Theo ông, trong những động cơ của hoạt động đều biểu thị
mối quan hệ của con người đối với sự vật và hiện tượng xung quanh. Mối
quan hệ này luôn luôn có hướng nhất định: tích cực (tiến tới, chiếm lĩnh) hoặc
tiêu cực (lánh xa). Trong mỗi động cơ gồm có hai khía cạnh: kích thích hành
động và thái độ cảm xúc.
B.G.Aseev xem xét mối quan hệ của động cơ với xu hướng, tính cách,
năng lực, cảm xúc, hoạt động và các quá trình tâm lý của nhân cách. Ông cho
rằng hành động cơ với tư cách là động lực của hành vi con người xuyên qua
tất cả những thành phần cơ bản tạo thành cấu trúc nhân cách. Ông chia động
cơ thành động cơ quá trình và động cơ kết quả.
Trong tất cả các nghiên cứu về động cơ, quan điểm của A.N.Leonchiev
về vấn đề động cơ được phân tích sâu sắc và có sức thuyết phục. Trước hết,
ông đề cập đến sự hình thành động cơ từ nhu cầu, khi mà chủ thể nhận biết
nhu cầu (được hình dung, được tư duy ra) thì có chức năng hướng dẫn hoạt
động tức là trở thành động cơ. Theo ông, động cơ có hai chức năng: thứ nhất
là thúc đẩy và hướng dẫn hoạt động, thứ hai là tạo cho hoạt động một “ý” chủ
quan của cá nhân, khi “ý” biến đổi tạo ra cho sự kiện một “nghĩa” mới.
7
A.N.Leonchiev phát hiện ra rằng một hoạt động có nhiều động cơ chi phối.
Ông chia động cơ thành hai loại: động cơ tạo ý và động cơ kích thích. Động ý
tạo ý là động cơ gán cho hoạt động một hàm ý nhân cách, còn động cơ kích
thích là những động cơ làm hoạt hóa hoạt động [15, 25- 32].
Khi nhìn nhận các vấn đề lý luận về tâm lý học nói chung và vấn đề
động cơ nói riêng, tâm lý học Phương Tây chia thành nhiều trường phái, mỗi
trường phái xây dựng một hệ thống lý thuyết và quan điểm riêng với các đại
biểu đại diện sau:
Thuyết bản năng mà người đại diện là Sigmund Freud và Wiliam
Dougall. Theo William Dougall, động lực thúc đẩy con người hành động là
những bản năng, bản năng là những xu hướng bẩm sinh hoặc những lực sinh
học quyết định hành vi. Sigmund Freud cho rằng các bản năng của con người:
bản năng sống và bản năng chết không có chủ tâm có ý thức cũng chẳng có
chiều hướng tiền định ; con người đòi hỏi được tồn tại đặng thỏa mãn các nhu
cầu thể xác và các nhu cầu này tạo ra năng lượng tâm thần. Sự căng thẳng này
điều khiển chúng ta đi tới các hoạt động hoặc các đối tượng và điều này sẽ
làm giảm căng thẳng. Freud cho rằng phần lớn các bản năng tác động một
cách vô thức, song chúng lại ảnh hưởng đến các suy nghĩ, tình cảm cũng như
hành động có ý thức của ta, đôi khi ta ở trong thế xung đột với các đòi hỏi của
xã hội.
Thuyết xung năng với người đại diện là Robert Woodworth, khái
niệm động cơ là một xung năng thầm kín quyết định ứng xử. Ông định nghĩa
xung năng là năng lượng giải phóng từ kho dự trữ của sinh vật, nó là năng
lượng không đặc biệt, không phương hướng. Xung năng là nhiên liệu của
hành động, được khơi dậy do có kích thích và sẵn sàng được chuyển tới các
hoạt động nhắm vào mục tiêu. Lý thuyết gia Clark Hull cho rằng động cơ là
cần thiết trong quá trình học tập và học tập là điều cốt lõi cho sự thích nghi có
8
hiệu quả với môi trường. Hull nhấn mạnh vai trò giảm căng thẳng trong động
cơ, Hull cho rằng các xung năng sơ cấp có cơ sở sinh học được khơi dậy khi
sinh vật bị tước đoạt, những xung năng này hoạt hóa sinh vật, khi được thỏa
mãn hoặc giảm thiểu thì sinh vật ngừng hoạt động. Sinh vật bị khơi dậy xung
năng là để cân bằng nội tại, một thế cân bằng bên trong các hệ và các quá
trình của cơ thể.
Thuyết nhân văn với người đại diện Abraham Maslow. Lý thuyết
của Maslow giúp chúng ta hiểu biết về những nhu cầu của con người bằng
cách nhận diện một thang hệ thống thứ bậc nhu cầu gồm bẩy loại nhu cầu.
Maslow cho rằng không phải mọi nhu cầu đều quan trọng như nhau trong một
con người trong mỗi thời điểm. Ở cạnh đáy kim tháp là hai nhu cầu sinh lý
cần thiết cho sự sống của cơ thể, nếu không đáp ứng được các nhu cầu này
thì chúng ta chưa hình thành các nhu cầu khác cao hơn. Nếu đã thỏa mãn nhu
cầu này thì chúng ta không nghĩ đến nó nữa, lúc đó năm nhu cầu xã hội trở
lên quan trọng hơn. Ở ngay đỉnh kim tháp là sự thể hiện tiềm năng: điểm thỏa
mãn mọi nhu cầu của con người và con người ấy đang hoạt động ở mức lý
tưởng.
Thuyết động cơ phóng chiếu: Các nhà tâm lý Đại học tổng hợp
Havard là Henry Muray và David Mc Clelland sử dụng một kỹ thuật phóng
chiếu đặc biệt gọi là Test cảm nhận theo chủ đề (Thematic apperception test –
TAT) để nhận diện một số động cơ của con người. Người ta đưa ra cho các
đối tượng được test một bức tranh có nội dung mơ hồ và yêu cầu bịa ra một
câu chuyện về bức tranh đó. Câu chuyện được các đối tượng đặt ra đã phản
ánh những nhu cầu và mối bận tâm của họ, các đối tượng đã phóng chiếu
động cơ và nhu cầu của mình lên đó, đan kết các chủ đề có tính chất mơ hồ lại
với nhau thành nội dung diễn giải.
9
Thuyết nhận thức- xã hội: Nhà tâm lý học Julliam Rotter trong lý
thuyết học tập mang tính xã hội cho rằng “những điều mong đợi” rất quan
trọng trong việc ứng xử. Điều ta mong đợi đạt tới một mục tiêu nào đó sẽ chi
phối việc ta dấn thân vào một ứng xử nào đó để đạt được mục đích. Các lý
thuyết mang tính nhận thức – xã hội cho rằng động cơ của con người không
đến từ thực tại khách quan mà đến từ các diễn giải chủ quan của ta về thực tại
đó. Chúng ta có thể kiểm soát được những điều ta đã làm và có thể làm được.
Trong cách tiếp cận này, con người hành động là do nhận thức được rằng
hành động ấy là sự tặng thưởng cho mình, là niềm tin và mong đợi của mình,
là sự thực hiện động cơ nội tại của mình. Có hai loại động cơ khác nhau là
động cơ ngoại lai và động cơ nội tại. Động cơ ngoại lai là động cơ nhằm mục
đích chiếm lĩnh những đối tượng đang có trong môi trường để thỏa mãn
những nhu cầu sinh học để có được sự khích lệ những tặng thưởng đến với
mình từ môi trường. Động cơ nội tại là những nội cơ của những hoạt động mà
bản thân chúng là sự tặng thưởng cho cá nhân chủ thể, hoặc là sự thực hiện
niềm tin, những mong đợi của chủ thể.
Thuyết đánh thức bắt nguồn từ nhiều tuyến nghiên cứu cho ra định
luật Yerkes – Dodson về mối quan hệ giữa mức đánh thức và hiệu quả thực
hiện. Thuyết này cho rằng một số cảm xúc chẳng hạn như giận dữ và sợ hãi sẽ
chuẩn bị hoặc thúc đẩy ta lao tới hành động khi phải đối mặt với nguy hiểm,
những phản ứng đánh thức này thường kèm các thay đổi về thể xác có thể đo
lường được. Với những nhiệm vụ khó khăn hay phức tạp, người thực hiện đạt
tới mức đánh thức tối ưu là cần thiết để thực hiện có hiệu quả nhất. Hiệu quả
thực hiện càng cao hơn khi mức đánh thức gia tăng nhưng tới một điểm gia
tăng đánh thức hơn nữa thì hiệu quả lại giảm dần. Ví dụ, trước một nhiệm vụ
nghiên cứu nếu ta không trăn trở thì không được đánh thức thì ta sẽ nghiên
cứu thật nhẹ nhàng và kết quả cũng chẳng tốt. Nếu sự khơi dậy được gia tăng
10
thì ta nhắm tới và chú ý nhiều hơn đến việc của mình. Song trên một mức
đánh thức nào đó, ta có thể quá lo lắng tập trung gây ra kinh hãi thì sẽ làm
phân tán sự cố gắng làm cho ta khựng lại và không tiến hành được nữa. Khái
niệm đánh thức tối ưu hàm ý rằng có một mức đánh thức tối ưu cho kết quả
thực hiện tối ưu [13, 367].
Tóm lại, khi xem xét nguồn gốc của động cơ, có thể thấy rõ các nhà
tâm lý học Phương Tây xem xét hai loại nhu cầu là nhu cầu thể chất và nhu
cầu tinh thần có vai trò ở mức độ khác nhau trong việc kích thích hành động
của con người. Tuy nhiên, nhấn mạnh vai trò sinh học và vô thức trong động
cơ hành động của con người như thuyết bản năng, thuyết xung năng, thuyết
động cơ phóng chiếu là những quan điểm cực đoan khó được chấp nhận rộng
rãi. Quan điểm về hai loại nhu cầu của Maslow được chấp nhận nhiều hơn.
Một số thuyết mang tính thực dụng có thể áp dụng như một biện pháp kích
thích hoạt động của con người như thuyết đánh thức, thuyết nhận thức – xã
hội, thuyết nhân văn bằng việc nhìn nhận con người có khả năng thay đổi
chính mình cũng như có thể thay đổi hành vi và nhận thức nếu nhận được các
kích thích thích hợp từ môi trường bên cạnh các biện pháp kích thích cụ thể.
Một số thuyết cũng quan tâm đến việc phân chia các loại động cơ và nhu cầu:
thuyết nhân văn chia nhu cầu thành hai loại là nhu cầu sinh lý và nhu cầu xã
hội, thuyết nhận thức – xã hội chia động cơ thành động cơ ngoại lai và động
cơ nội tại.
Các nhà nghiên cứu Tâm lý học Liên Xô nói đến vai trò kích thích,
điều khiển của động cơ đối với hành động của chủ thể. Các tác giả cũng đưa
ra nhiều bằng chứng cho thấy động cơ có quan hệ mật thiết với các quá trình
tâm lý khác: động cơ với nhu cầu (V.S. Merlin, A.N.Leonchiev), động cơ với
ý chí (X.L.Rubinstein), động cơ với tâm thế (Đ.N. Uznadze), động cơ với
nhân cách (B.G.Aseev), động cơ với mục đích hành động (P.N.Jakobson).
11
Trong hoạt động của chủ thể có một hệ thống động cơ thúc đẩy, kích thích.
Hệ thống này được sắp xếp theo hệ thống thứ bậc. Động cơ giữ vai trò chủ
đạo trong sự quy định xu hướng của nhân cách con người. Các tác giả đã có
cách phân loại động cơ khác nhau đứng trên bình diện khác nhau: bình diện
nhân cách phân thành động cơ xa và động cơ trực tiếp (A.N.Leonchiev), trên
bình diện diễn biến của quá trình hoạt động phân ra động cơ quá trình và động
cơ kết quả (B.G.Aseev).
Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu về động cơ chia thành hai nhóm
là nhóm nghiên cứu động cơ trong lĩnh vực kinh doanh và nhóm nghiên cứu
động cơ trong lĩnh vực giáo dục. Nguyễn Giang Lam trong đề tài khóa luận
năm 2006 “phân tích động cơ thúc đẩy hành vi tiêu dùng sản phẩm may mặc
của sinh viên trong độ tuổi 18 đến 25 tại các trường Cao đẳng và Đại học nội
thành TP.HCM” cùng một số nghiên cứu về động cơ làm việc của người lao
động trong các cơ quan, xí nghiệp. Trong lĩnh vực giáo dục, nhiều tác giả
quan tâm đến việc nghiên cứu về động cơ đạo đức và động cơ chọn nghề của
học sinh và sinh viên như đề tài “hình thành động cơ xã hội ở học sinh lớp
ba” của tác giả Phạm Thị Hưng Trinh. Đề tài “thực nghiệm về sự hình thành
động cơ đạo đức ở học sinh cấp I, cấp II” của tác giả Đặng Xuân Hoài tiến
hành từ năm 1978 đến năm 1980. Khóa luận tốt nghiệp “tìm hiểu động cơ thi
vào Sư phạm của các giáo sinh đang học năm I và II tại một số trường Sư
phạm trong TP.HCM” năm 1994 của tác giả Võ Thị Hồng Trước. Đề tài khóa
luận “tìm hiểu động cơ chọn nghề của học sinh lớp 12 ở một số trường PTTH
tại nội thành TP.HCM” của tác giả Phạm Thị Thiều Anh thực hiện năm 1996.
1.1.2 Các nghiên cứu về động cơ học tập
Về động cơ học tập, một số nghiên cứu thực nghiệm về động cơ học tập
được các nhà tâm lý học Xô Viết thực hiện. Trước tiên phải kể đến nghiên
cứu của L.I.Bozhovich nghiên cứu động cơ học tập của học sinh. Bà xem xét
12
cả điểm số, hứng thú đối với học tập, cả nhu cầu chiếm được uy tín của bạn
bè …đều là những động cơ vì chúng kích thích hoạt động học tập. Bà gọi tất
cả những gì kích thích tính tích cực của trẻ là động cơ. Bozhovich chia tất cả
các động cơ học tập thành hai phạm trù: một là phạm trù động cơ có liên hệ
với nội dung và quá trình thực hiện của bản thân hoạt động học, hai là phạm
trù động cơ có liên hệ qua lại rộng rãi của trẻ với môi trường xung quanh. Bà
kết luận: sự thúc đẩy đi đến hành động của chủ thể luôn luôn xuất phát từ nhu
cầu, còn đối tượng thỏa mãn nhu cầu chỉ quyết định tính chất và phương
hướng của hoạt động.
Người thứ hai đi sâu nghiên cứu động cơ học tập của học sinh và con
đường hình thành chúng là A.K.Markova. Bà chia động cơ thành ba nhóm:
nhóm động cơ xã hội, nhóm động cơ đạo đức và nhóm động cơ sáng tạo.
Động cơ sáng tạo hướng vào việc nắm vững tiến trình học tập, có thể sử dụng
để biến đổi thực tế xung quanh bằng hoạt động của chính mình. Nhóm động
cơ nhận thức cũng chia thành ba loại: loại động cơ học tập rộng hướng vào
quá trình, nội dung và kết quả của học tập; loại động cơ học tập hay những
động cơ nhận thức lý luận (hướng vào phương thức của hành động học tập);
loại động cơ tự giáo dục (hướng đến việc nắm lấy hoạt động học tập bằng
phương thức khái quát [15, 29 – 30].
Ngoài ra, trong lĩnh việc nghiên cứu ứng dụng về động cơ học tập và động cơ
nhân cách đã gặt hái được những thành tựu nhất định trong việc cho ra đời
một số bảng trắc nghiệm đã định chuẩn như tác giả A.A Rian và V.A.
Iarunhin với “nghiên cứu động cơ học tập của sinh viên” nghiên cứu 5 nhóm
động cơ: có bằng đại học, có tay nghề, kết quả học tập tốt, có sự thỏa mãn về
nhận thức, có sự tôn trọng của người khác. “Nghiên cứu động cơ học tập ở
Đại học” của tác giả T.I.Ilina với hệ thống câu hỏi nghiên cứu 3 nhóm động